Versterk de politiserende kracht van het middenveld

Climaxi ondertekende het manifest. Meer info vind je op http://middenveldinbeweging.be/

Op 25 mei trekken we met z’n allen naar de stembus. Als we onze politici en opiniemakers mogen geloven, zal deze ‘moeder van alle verkiezingen’ bepalend zijn voor de toekomst van Vlaanderen, België en Europa. Meer dan ooit tevoren is een positionering van het maatschappelijke middenveld in de politieke debatten noodzakelijk.

Heel wat sociaal-progressieve middenveldorganisaties ervaren dat hun kerntaak, namelijk de verdediging van de grond- en basisrechten van burgers, onder zware druk staat. Een van de belangrijkste oorzaken hiervan is het feit dat we zelf steeds meer doordrongen raken van de neoliberale marktlogica en de bijbehorende managementcultuur. Die cultuur, waarin productiviteit, verzakelijking en efficiëntie centraal staan, tast ons beleid, onze visie en onze praktijken aan. Bovendien legt ze een zware hypotheek op onze relatie met de overheid en met de groepen van wie we de rechten verdedigen. De tijd dringt. We moeten onszelf kritisch bevragen en herbronnen, om zo de politiserende kracht van het middenveld te herontdekken.

Met dit manifest roepen we middenveldorganisaties op om actief mee te werken aan een gezamenlijk politiseringstraject. Mensen en middenveldorganisaties die deze manifesttekst onderschrijven, willen zich bevrijden van het door de marktlogica gestuurde denken. Tegelijkertijd engageren ze zich om dat binnen hun eigen vereniging / organisatie / instelling in de praktijk om te zetten. We willen niet ‘neutraal’ toekijken hoe steeds meer burgers gebukt gaan onder toenemende ongelijkheid, uitsluiting en discriminatie. De keuze is beperkt: willen we gelijkheid of ongelijkheid? Het huidige economische systeem sluit het grootste deel van de wereldbevolking uit en brengt enorme schade toe aan mens en milieu. Er zijn dan ook andere modellen nodig die de samenleving beschermen en versterken.

De overheid ziet het middenveld graag in een uitvoerende rol, terwijl onze basisopdracht in de eerste plaats de verdediging van grond- en basisrechten is. Tijd dus om samen de politiserende kracht van het middenveld te herontdekken!

In deze manifesttekst leest u:

1. hoe die nefaste impact van de marktlogica zich uit in het middenveld
2. welke toetsstenen richtinggevend kunnen zijn bij een herpositionering van het middenveld
3. hoe we een politiseringstraject samen kunnen vormgeven

1. Nefaste impact van de marktlogica: echo’s uit het middenveld

Het voorbije jaar organiseerden de initiatiefnemers van deze oproep verschillende hearings met tal van mensen uit het maatschappelijke middenveld1. We vroegen ze hoe zij, binnen hun eigen organisatie, het toenemende denken in termen van winst, efficiëntie, rendabiliteit, privatisering en concurrentie ervaren. De marktlogica bleek op 3 verschillende niveaus een sterke en nefaste impact te hebben:

A. In de relatie tussen de overheid en het middenveld

Het managementsdenken heeft volop ingang gevonden bij onze overheden. Via haar subsidiebeleid houdt de overheid het middenveld in een sterke greep. De juridische en administratieve voorwaarden nemen jaar na jaar toe. Dat resulteert in een zeer specifieke vorm van professionalisering. Efficiëntie en verzakelijking zijn centraal gaan staan, met onder meer deze gevolgen:

• Overheden dwingen organisaties voortdurend in te zetten op kortlopende ‘projecten’. Hierdoor dreigt elkelangetermijnvisie uit beeld te verdwijnen.
• De ruimte om de structurele problemen aan te kaarten verkleint. Er resten weinig mogelijkheden om vanonderen uit te werken en in te spelen op de noden en de behoeften van burgers.
• Om de efficiëntie te verhogen, moet je allerhande regels en procedures volgen, via een vast stramien vanzakelijke interventies. Dat leidt tot een professionele afstand ten aanzien van de burger(s).
• Het werk raakt steeds meer opgedeeld. De voeling met de mensen met en voor wie je werkt (met hun vaakcomplexe context) verdwijnt.
• Meten is weten! Je moet voor alles ‘becijferde’ verantwoording afleggen tegenover de eigen directie of desubsidiërende overheid. Maar menselijke groei, bewustwordingsprocessen, emancipatie… zijn niet zomaar in grafiekjes of percentages weer te geven. Daar zijn andere instrumenten voor nodig.
• Een te hoge werkdruk ondergraaft de kwaliteit van het handelen.

B. Binnen de interne werking van middenveldorganisaties

• Sommige organisaties vinden geen ruimte meer om nog kritisch te reflecteren over de impact van hunwerking op de samenleving. Het overleven en de zelflegitimering van de eigen organisatie komen centraal te staan.
• Zo wordt de maatschappelijke relevantie van de organisatie naar de achtergrond verdrongen. De focusverschuift van de inhoudelijke doelstellingen naar de ontwikkeling van een verkoopbaar aanbod of van een aantrekkelijke dienstverlening voor ‘klanten’.
• Organisaties gaan het belang van meetbaarheid internaliseren en zich richten op doelstellingen diegeëvalueerd worden op basis van het aantal ‘afnemers’ of van de ‘winst’. De verdediging van basis en grondrechten is echter niet meetbaar in de huidige opgelegde sjablonen.
• Een uitgesproken en gedurfde profilering maakt plaats voor een neutraliteitslogica. Dat maakt het onmogelijkom standpunten in te nemen ten aanzien van kwetsbare groepen in de samenleving. Zelfs wanneer de visie en missie van de organisatie hierom vragen of dit toelaten.
• De managementstaal neemt de bovenhand: cursussen worden producten, een netwerk wordt eenverzameling van stakeholders, organisaties met eenzelfde maatschappelijke opdracht worden ‘concullega’s’ of zelfs regelrechte concurrenten.

C. In de relatie tussen middenveldorganisaties en burgers

• Burgers worden steeds meer als klanten of consumenten benaderd. En de burgers, van hun kant, gaanmiddenveldorganisaties steeds vaker als dienstverlener zien. Zo zijn ze niet langer bewegingen waarin de burger zich kan engageren en waarin hij samen met anderen kan uitzoeken hoe hij kan opkomen voor gemeenschappelijke belangen.
• Sommige middenveldorganisaties focussen zich steeds sterker op de middenklasse. Hierdoor dreigenkwetsbare en uitgesloten burgers andermaal uit de boot te vallen.
• Andere organisaties raken overgespecialiseerd en dreigen hun vrijwilligers of deelnemers op te sluiten in eenniche die de overheid bestendigt en subsidieert.

Hoe die tendensen bijdragen tot een depolitisering van het middenveld is de voorbije tijd al door meerdere auteurs en op talrijke studiedagen gethematiseerd. We staan nu voor de uitdaging om samen concrete stappen te zetten en zo tot een herpolitisering van onze organisaties te komen.

2. Bouwen aan een ánder middenveld

De geschetste context vervreemdt organisaties steeds sterker van hun eigenlijke basisopdracht. Maar die gang van zaken is geen natuurwet. Als middenveldorganisaties kunnen wij er ook voor kiezen – in de eerste plaats binnen de eigen organisaties – om de heersende marktlogica een halt toe te roepen. Toetsstenen die ons op weg kunnen zetten om het tij te keren, zijn onder meer:

• Kiezen voor een duidelijk standpunt en een politieke houding: Hoe zorgen we ervoor dat we, voorbij deheersende neutraliteitslogica, opnieuw een standpunt durven in te nemen? Hoe ondersteunen we (groepen) mensen om zelf tot een standpuntbepaling te komen?
• Focus op kwaliteit in plaats van op kwantiteit: Hoe zorgen we ervoor dat de impact van ons handelen en demaatschappelijke relevantie van onze praktijk toetsstenen worden in het uittekenen en evalueren van onze acties?
• Werken van onderen uit: Hoe kunnen we mensen opnieuw centraal stellen in onze werkingen? Hoe zorgenwe ervoor dat de ervaringen, de verhalen en belangen van mensen het beleid en de praktijk in onze organisaties opnieuw aansturen?
• Emancipatie is de norm: Hoe ontwikkelen we emancipatorische methoden en strategieën waarmee we onswerk op een menselijke, rechtvaardige en duurzame manier kunnen organiseren?
• Solidariteit stimuleren is het doel: Hoe kunnen we, naast het waarderen van individuele zelfontplooiing,mensen ook leren kijken naar wat de maatschappelijke winst is wanneer we het gedeelde belang vooropstellen in ons denken en handelen? Hoe kunnen we vermijden dat we, als middenveldorganisaties, mekaars concurrenten worden? En hoe kunnen we er integendeel voor zorgen dat we mekaar ondersteunen en versterken?
• Engagement voor een andere samenleving: Als we erkennen dat de heersende marktlogica – en het huidigeeconomische systeem dat ons in die logica dwingt – leiden tot groeiende ongelijkheid, uitbuiting en discriminatie, dan is het onze verantwoordelijkheid om mee alternatieve samenlevingsmodellen te ontwikkelen. Daartoe kan een referentiekader van fundamentele en universele rechten worden ontwikkeld. Dat kunnen we dan aftoetsten aan het beleid van onze organisaties en aan de voorstellen en beleidsdaden van onze politici. We hebben het over de materiële, immateriële en collectieve rechten. Al die rechten vormen de goederen en diensten die essentieel zijn voor een wereld zonder ongelijkheid en armoede.

Het is mogelijk om deze toetsstenen in te bouwen in onze visieteksten, beleidsplannen, strategische keuzes, acties en campagnes, dagelijkse praktijk en aansturing van onze organisaties. Hoe dit concreet vorm kan krijgen, kunnen we samen uitzoeken in een gezamenlijk politiseringstraject.

Het is ‘nu’ tijd om in beweging te komen en de emancipatorische en politiserende kracht van het middenveld slagkracht en een stem te geven!

3. Het politiseringstraject concreet

De initiatiefnemers van ‘Middenveld in beweging’ reiken alleen instrumenten, werkvormen, fora en inspiratie aan om een gezamenlijk politiseringstraject te stimuleren. De inhoud van het politiseringstraject zal door de ondertekenaars van dit manifest mee worden vormgegeven. Meer info op www.middenveldinbeweging.be