De Oosterweelverbinding: hopeloos project voor het klimaat

Vorige week werd duidelijk dat 3M voor een deel van de kosten van de vervuiling zal opdraaien. 3M komt met 571 miljoen euro over de brug voor de sanering van de met PFAS vervuilde site van Oosterweel, de tuinen in Zwijndrecht, onderzoek naar bloed van omwonenden en compensatie voor boeren uit de buurt. De PFAS-coalitie, die bestaat uit Grondrecht, Greenpeace, Bond Beter Leefmilieu en Thomas Goorden vrezen voor een roekeloze heropstart van de Oosterweelwerken. De normen voor de werken liggen nog steeds niet vast, daarom dienden ze een milieustakingsvordering in. De uitspraak komt eind dit jaar. Climaxi stelt zich vragen bij het gehele project.

Terug in de tijd

In 1996 begon de toenmalige Vlaamse Regering aan een onderzoek om de mobiliteit rond Antwerpen te verbeteren. Sindsdien is er een lange geschiedenis ontstaan van plannen, actiegroepen, politieke en economische belangen die de werf van de eeuw vorm hebben gegeven. Of die ganse bouwwerf ondertussen nog zin heeft blijft een open vraag.

In 1999 zag Straten Generaal het licht. Deze Antwerpse actiegroep dwong het Antwerps stadsbestuur en de Vlaamse regering tot meer inspraak in de opbouw van de oplossing voor het mobiliteitsprobleem. Het plan van de Lange Wapper, een brug over het noorden van Antwerpen was architecturaal een hoogstandje maar een ramp voor de mensen die eronder zouden wonen. Ademloos ontstond en ging de straat op om een referendum af te dwingen. En zo geschiedde in 2009. De Lange Wapper werd afgekeurd met bijna 60% van de stemmen. De Vlaamse overheid en BAM (nu Lantis), de bouwheer moesten terug naar de tekentafel. 

Ringland kwam met plannen van een overkapping van de ring op de proppen in 2012. Dit positieve verhaal moest het debat een nieuwe insteek geven. Met mooie kaarten en tekeningen veroverde Ringland menig hart. Wat een oplossing moest zijn voor de mobiliteit werd ineens ook een leefbaarheidsproject. Het leven op en langs de ring werd groener en gezonder. In 2015 zijn de actiegroepen Straten Generaal en Ademloos het beu om steeds genegeerd te worden. De Vlaamse overheid weigert het Mecanno tracé serieus te nemen, foefelt met ruimtelijke ordeningsplannen en vergeet alternatieven in het MER (Milieu Effecten Rapport) van Oosterweel op te nemen. De Raad van State geeft de actiegroepen gelijk. De Vlaamse regering moet opnieuw naar de tekentafel. 

De Vlaamse regering stelt een intendant aan en in 2017 ziet het Toekomstverbond het licht. Een verzoening tussen Straten Generaal, Ademloos en Ringland enerzijds en Stad Antwerpen, BAM/Lantis en de Vlaamse overheid anderzijds. Het wordt een Oosterweelverbinding-light met overkapping. Straten Generaal en Ademloos trekken hun klacht bij Raad van State en het Toekomstverbond wordt in eerste instantie historisch genoemd. Een dossier dat bijna 20 jaar vastzat, krijgt nu wind in de rug. Het Toekomstverbond beantwoordt het mobiliteitsprobleem in Antwerpen met betere mobiliteit én betere leefbaarheid. 

De voorbereidende werken starten in 2018, een stuk van het Noordkasteel-groen wordt gekapt, een stuk van het Sint Annabos ligt ondertussen tegen de grond. Rond die bossen was er hevig verzet door meerdere actiegroepen, met een aantal klimaatkampen als gevolg. Ook Climaxi droeg er zijn steentje bij.

Tot in 2021 de PFAS-vervuiling aan het licht komt. PFAS zijn forever chemicals en worden ondermeer gemaakt en verbrand in onze Antwerpse haven. Het Amerikaanse chemiebedrijf 3M is gekend voor haar productie van PFAS. Het ligt vlak langs het Oosterweeltracé op Linkeroever waar de tunnelmond gegraven moet worden. De grond is té vervuild met PFAS om te verplaatsen. Een onderzoekscommissie wijst uit dat de Vlaamse regering hier sinds 2017 op de hoogte van was. Zij besliste om te zwijgen. Ondertussen worden bloedwaarden met ongekende hoge waarden aan PFAS vastgesteld bij inwoners van Zwijndrecht. Grondrecht, Greenpeace en Bond Beter Leefmilieu dienen samen met Thomas Goorden een milieustakingsvordering in bij de Raad van State. De werken bij de tunnelmond worden stilgelegd in april 2022.

Impasse

Momenteel zit het dossier daardoor dus opnieuw in een impasse. Gaat de Vlaamse regering haar eigen bodemdecreten aanpassen om het Oosterweelverbinding toch te laten doorgaan? Of moet het mobiliteits- en leefbaarheidsproject ook het saneringsproject van de eeuw worden? Op dit moment onderhandelt deze ‘PFAS-coalitie’ met Minister van Leefmilieu Demir over een uitkomst, net zoals jaren geleden rond de aanleg van de Oosterweelverbinding. De Raad van State en de uitspraak over de milieustakingsvordering volgen later dit jaar. Het Rekenhof zegt ondertussen dat de overkapping van de ring financiële fictie is.

Het plan in vraag stellen

Climaxi wil het gehele plan herbekijken. De Vlaamse Regering is niet in staat om de “duurzame Modal Shift” die in het Toekomstverbond werd afgesproken, na te komen: meer openbaar vervoer, vrachtvervoer over het water, beter fietsbeleid. Een snelheidsbeperking van 100 km/uur wordt verworpen. Het openbaar vervoer wordt steeds verder uitgekleed en functioneert zoals in minder ontwikkelde landen: niet dus. In Antwerpen zelf strijden actiegroepen voor het behoud van tram 7 en 15. 

De plannen en het MER dateren van 2014, van een tijd waarin er over klimaatverandering nog weinig sprake was. Ondertussen worden boeren verplicht om hun stikstofuitstoot naar beneden te halen. Kan de overheid dan gewoon lustig verder autoverkeer blijven stimuleren ten koste van de gezondheid van haar inwoners en de instandhouding van de Natura 2000-gebieden? Alternatieven zoals het opheffen van de tol in de Liefkenshoektunnel werden niet bestudeerd.

Climaxi zegt ook dat er geen rekening gehouden wordt met het aanzuigeffect van de verbreding van de ring rond Antwerpen. De capaciteit werd berekend op 25.000 auto’s per uur. In Doel werd eerder in 2022 een akkoord gemaakt door 13 partijen waaronder Doel 2020, Natuurpunt, gemeentebesturen, Havenbedrijf en de Vlaamse Overheid. Het dorp mag blijven maar de haven wordt uitgebreid met een extra dok: de containercapaciteit wordt vergroot van 15 miljoen naar 22,5 miljoen containers. Port of Antwerp zegt daarbij: “ De aandacht voor onze omgeving en het klimaat is de toetssteen voor alles wat we doen. Port of Antwerp staat volledig achter de Europese en Vlaamse klimaatambities en streeft ernaar om tegen 2050 klimaatneutraal te zijn.” Voor Climaxi ruikt dat naar overdreven greenwashing: men denkt aan de eigen productiemanieren, maar vergeet de bijkomende effecten: wat gaat de invloed zijn van 7,5 miljoen extra containers die over de Vlaamse (en Europese) wegen gestuurd worden? Hoeveel stikstof komt erbij en welk effect gaat dit hebben op de gezondheid van de mens en onze natuurgebieden?

Climaxi begrijpt volledig dat actiegroepen na twintig, dertig jaar vechten de handdoek in de ring gooien en compromissen willen sluiten met de overheid. De milieubeweging dreigt evenwel daardoor in hetzelfde bedje ziek te worden: men vergeet de samenhang tussen de verschillende dossiers en laat de overheid betijen. Het gaat hem in dit dossier niet alleen over de kwaliteit van de lokale natuurgebieden en over de gezondheid van de eigen bevolking, maar over die van natuur en inwoners in Vlaanderen en de rest van Europa.

Interesse om onze werking beter te leren kennen? Deze zomer (22 tot 26 augustus) springen we op de vélo voor het klimaat en gaan we langs bij heel wat toffe mensen en plaatsen. Meer info hier.

Dit is een artikel uit het drieluik: 'Kunnen we het klimaat nog redden?'

Lees ook: Energy Charter Treaty: een pact met de duivel?

Lees ook: Het Hooggerechtshof speelt het grof

Filip De Bodt en Katrin Van den Troost