COP 27: grote inzet, kleine verwachtingen.

Op 6 november ging klimaatconferentie COP 27 van start. Daar staat veel op het spel. Niet alleen bleek 2022 het jaar waarin heel wat indicatoren rond klimaatverandering sterker in het rood gingen dan verwacht, maar allerlei natuurrampen zorgden ook voor meer klimaatslachtoffers dan ooit. Van overstromingen in Bangladesh en Pakistan, over apocalyptische zandstormen in het Midden-Oosten, tot hittegolven en bosbranden in Europa, de klimaatschade nam gigantische proporties aan. Zowel op menselijk vlak als op economisch vlak. Dat maakt de agenda van COP 27 zeer urgent en de te bespreken thema’s zeer duidelijk: de klimaatdoelstellingen verder versterken, de bestaande toezeggingen van COP 26 in Glasgow laten uitvoeren, de klimaatadaptatie of de aanpassing aan het veranderende klimaat voorbereiden en de financiële impact organiseren.

De COP (Conference Of Parties) bijeenkomsten zijn een jaarlijks evenement dat werd opgestart in 1995 met COP 1 in Berlijn na het eerste Klimaatverdrag dat in 1994 in werking trad. Het is het belangrijkste orgaan binnen dat klimaatverdrag waarbij jaarlijks wordt overlegd over de voortgang van het verdrag. Belangrijke mijlpalen waren Kyoto en Parijs.  Het Kyotoprotocol werd afgesloten met daarin de doelstelling om in vergelijking met 1990 de broeikasgassen met 5,2% te verminderen. Normaal diende dit akkoord te lopen tot 2012 maar er kwam in Doha een verlenging tot 2020. In Parijs kwam dan de opvolger van het Kyotoprotocol tot stand waarbij werd gesteld dat de opwarming diende te worden beperkt tot maximum 1,5°.

Wat staat er nu precies op het spel in de 27ste editie van het COP in Sharm El Sheikh? Wel het is eerst een vooral de opvolger van COP 26 in Schotland. Een editie die over het algemeen als zeer teleurstellend werd ervaren. Sommige journalisten meenden tranen te zien vloeien bij voorzitter Sharma bij het voorlezen van de eindverklaring. Greta Thunberg was vernietigend in haar commentaar over de top: “Het was een twee weken durende viering van bussiness as usual en blah blah blah. De mensen aan de macht kunnen verder leven in hun met fantasieën gevulde bubbels. We weten dat onze keizers naakt zijn.” In de eerste plaats zal COP 27 dus de geloofwaardigheid moeten herstellen die grotendeels verloren ging. Heel wat makkelijke en vage beloftes van Glasgow zullen moeten geconcretiseerd worden in uitvoerbare plannen. Intussen bracht het Unep (VN-milieuprogramma) een rapport uit dat stelde dat de fase waarin stapsgewijze maatregelen volstonden voorbij is. Zij stelden (net als wij bij Climaxi in een artikel een jaar geleden) dat er geen geloofwaardig pad meer openblijft naar slechts 1,5° opwarming. De spreidstand tussen vage beloftes en politiek getouwtrek enerzijds op COP 26 en de rauwe wetenschappelijke werkelijkheid gepresenteerd door Unep kan nauwelijks groter zijn. Gevreesd mag worden dat een nieuwe mislukking van de top, die blijft steken in vage diplomatieke formuleringen, beleefde nietszeggendheid en te kleine engagementen aanleiding zal geven tot sociale onrust wereldwijd en dat de klimaatstrijd enkel nog zal verharden.

Kostprijs.

De klimaatverandering heeft een kostprijs. Een gigantische kostprijs, die elk jaar groter wordt door getalm. Er is de kostprijs van een transitie naar een wereld zonder fossiele brandstoffen. Dat vraagt grote investeringen. Maar er is ook die van de aanpassing zal kosten aan de aspecten van klimaatverandering die niet zijn tegen te houden. Bijvoorbeeld de impact van een stijgende zeespiegel of verwoestijning. En daarnaast is er ook nog de gevoelige kwestie van de kostprijs van de al geleden schade door historische klimaatverandering. De zogenaamde 'loss and damage.'

Die loss and damage lijkt nu voor het eerst op de agenda te komen nu de geleden schade steeds duidelijker wordt. Zo is Afrika verantwoordelijk voor slechts 3 % van de historische uitstoot van broeikasgassen maar het verliest wel jaarlijks 15 % van haar BNP door klimaatproblemen, een cijfer dat de komende drie decennia kan verdubbelen. Of zo zouden de recente overstromingen in Pakistan alleen al zo’n 150 miljard euro schade hebben opgeleverd. Aangezien Europa en de VS samen verantwoordelijk zijn voor zo’n 75 % van de historische uitstoot wordt door veel landen die richting uitgekeken om de historische rekening te vereffenen. De vervuiler betaalt lijkt in die context een zaak van rechtvaardigheid.

Symbolische sommetjes.

Toch ziet het er niet direct uit dat hier snel de beurzen wijd open zullen worden getrokken en het Westerse geld als manna over de meest kwetsbare landen zal neerdalen. Hier en daar zijn er landen die symbolische sommetjes geld hebben bovengehaald. Zoals heeft het Waalse Gewest, ahum, 1 miljoen euro uitgetrokken. Denemarken 13,6 miljoen euro. De Westerse landen lijken hier vooral bang dat betalen voor de veroorzaakte schade zou leiden tot echte juridische verantwoordelijkheid voor die schade en dat daarmee het hek van de dam zou zijn om ook de effectief geleden schade terug te eisen in processen. Wat natuurlijk een brug te ver zou zijn. Verder dan een symbolische bijdrage, en dan nog, lijken de meesten niet te willen gaan. En eerder dan het debat te openen en de kiezers in het westen te overtuigen van de rechtvaardigheid van die operatie lijken sommigen het eerder als eigenbelang te willen framen. Zo zegt Dallas Conyers van Climate Action Network in de VS: “De vertegenwoordigers van het Noorden moeten aangesproken worden in de termen die ze begrijpen. Die van het geld. En het eigenbelang.”

Bovendien komt vooral uit ngo-hoek de opmerking dat om de tegen 2040 jaarlijks verwachte schade van duizend miljard dollar te betalen, het de petroleumbedrijven en aanverwanten zijn die de rekening zouden moeten bekostigen. Een zaak die zeer actueel wordt nu de verschillende petroleumbedrijven monsterwinsten boeken. Zo haalde Exxon alleen al in de eerste drie kwartalen van dit jaar 17,9 miljard euro winst op. De grootste winst in het 152-jarige bestaan van het bedrijf. De vraag is immers: als de overheden betalen en de bedrijven die verantwoordelijk zijn voor de klimaatramp buiten schot blijven is dat dan niet de zoveelste operatie waarbij de winsten voor particulieren zijn en de kosten voor de gemeenschap?

Ook voor de klimaatadaptatie lijkt het Westen beschroomd om veel geld te investeren in de toekomst van de mensheid. Eerder dan zelf te financieren, of dat te laten doen door belastingen te heffen op bedrijven die de klimaatverandering veroorzaakten en er monsterwinsten mee maakten, kijken de landen in de richting van kleine impulsfondsen die het bedrijfsleven moeten motiveren om kapitaal vrij te maken. Of zou de Wereldbank de eerste verliezen van investeringen voor haar rekening nemen, zodat privé-investeerders makkelijker kunnen overtuigd worden. Of denkt men, voor de zoveelste keer, in de richting van leningen. Wetende dat de mondiale schuld nu al drie keer het mondiaal BNP per jaar bedraagt en 60 % van de landen aanschurkt tegen het failliet. Eerder dan te snappen dat we voor een cruciaal historisch moment staan dat een echte ommekeer vereist, sturen de EU en de VS aan op bussiness as usual. Op dezelfde neoliberale recepten die ons al zoveel onheil brachten. Het lijkt alsof Greta Thunberg haar woorden van vorig jaar over ‘bubbels gevuld met fantasieën’ gewoon zal kunnen hergebruiken.

België

En ons land? Welke rol zal ons land spelen op de COP? Drie zaken lijken de positie van ons land te zullen bepalen. Ten eerste is er het feit dat alle regio’s naast de federale regering mee hun zegen moeten geven aan de standpunten van ons land. Vorig jaar gaf dit aanleiding tot het beschamende feit dat ons land zelfs zonder plan, zonder standpunt, diende af te reizen naar Glasgow. Er is weinig reden om aan te nemen dat de slagkracht van België deze keer substantieel zal toegenomen zijn. Ten tweede lijkt het klimaat sceptische NVA gebruik te maken van de klimaattop om oppositie te voeren tegen de federale standpunten. Zo laten zijn nu al weten gekant te zijn tegen aparte loss and damage vergoedingen. Het standpunt van Demir om niet af te reizen omwille van mensenrechten lijkt vooral retorisch gezien de hypocrisie van NVA ten aanzien van de mensenrechten van zij die te lijden hadden door de Westerse uitstoot. Het lijkt m.a.w. slechts een politiek middel voor interne, kleinzielige politieke strijd. Ten derde wordt onze delegatie aangevoerd door een premier die liet optekenen dat er niet heel veel mag verwacht worden van Europa ‘aangezien Europa al zeer veel doet in vergelijking met anderen’. De landen die nauwelijks uitstootten maar het slachtoffer zijn zullen ongetwijfeld eens lachen bij deze scheefgetrokken uitspraak van een historisch grote uitstoter als België.

Kortom er zal veel moeten gebeuren tijdens deze top om het toenemende cynisme ten aanzien van het klimaatbeleid een halt toe te roepen en de keizer minstens terug van een propere onderbroek te voorzien. Laat ons hopen op een totaal onverwachte doorbraak uit een hoek van waar we het niet zagen komen.

Sammy Roelant