Palmolie: Belgische firma steelt grond in Nigeria.

Gesteund door Journalismfund Europe legden drie journalisten de wanpraktijken bloot van het Belgische bedrijf SIAT in Afrika. Het landbouwbedrijf verwerft op een corrupte manier grond, waarvoor het te weinig betaalt aan de lokale gemeenschappen, vervuilt de lokale rivieren, ontzegt voedsel aan de plaatselijke mensen en maakt het leen voor hen onleefbaar. Ze worden hierin onder meer geholpen door de ‘Land Use Act’ waarbij de Nigeriaanse overheid land onteigent van mensen ‘voor het algemeen belang’ om het dan aan privéspelers te geven die grote winsten maken.

Voordat SIAT in 2012 in Elele Amini aankwam visten de mensen in de rivier. Ze weekten er ook de cassave en lieten ze fermenteren om fufu te maken, het lokale voedsel. De rivier voorzag de gemeenschap ook van drinkwater. De grond aan de overkant van de rivier werd gebruikt om gewassen te verbouwen, deels om zelf op te eten en deels om te dienen als handelswaar om rijst te kunnen aanschaffen. “Vanaf 2017 tot 2020 begon de situatie te verergeren.” vertelt Emmanuel Emeka aan journalisten Elfredah Kevin-Alerechi en Kevin Woke die het onderzoek voerden, “De rivier raakte vervuild en de vissen stierven. Nu vist niemand nog in de rivier. Ik at van deze rivier en ik verkocht een deel van de vis.” Uit labo onderzoek van het water bleek de Ph waarde slechts 5,8. De Wereldgezondheidsorganisatie stelt dat drinkbaar water tussen de 6,5 en 8,5 ph dient te zijn. Dit verzuurde water is dus ondrinkbaar. Dat zou het gevolg zijn van het gebruik van kunstmest met nitraten die voor verzuring zorgen. Maar anonieme getuigen kaarten ook het gebruik van pesticiden aan die een nefaste impact hebben op het visbestand. Ook werknemers van het bedrijf gaven aan dat kunstmest en pesticiden gebruikt werden.

Hierdoor verdween niet alleen een belangrijke bron van voedsel voor de bevolking. Nu de rivier vergiftigd is dienen ze drinkwater aan te kopen in zakken. De rivier kan ook niet langer dienen als verkeersweg. Vroeger staken boeren de rivier over en waren ze vanuit het dorp snel op hun land. Nu verhinderen personeelsleden van de SIAT het gebruik van de rivier. Bovendien vellen ze veel bomen op hun land en laten die achteloos in de rivier terechtkomen, die daardoor onbruikbaar wordt, of graven ze kanalen om het gebruik van de rivier onmogelijk te maken.

De grond die SIAT nu gebruikt voor de productie van palmolie of rubberproductie en die voordien diende voor de voedselproductie van de lokale gemeenschap werd zeer goedkoop en dubieus verworven. Hoewel de grond in Nigeria en Ivoorkust schaarser en dus ook duurder werd de voorbije jaren, betaalde het bedrijf slechts 1euro per hectare aan de lokale gemeenschappen. De mensen uit Elele Amini die zo hun grond verloren dienden in plaats daarvan grond de te verwerven in naburige regio’s. Daar betaalden ze het drievoudige van de som die ze verkregen voor hun grond. Bovendien zijn ze nu onderhevig aan verhoogde kosten voor hun mobiliteit om aan voedsel te raken.

Niets ontvangen.

Bovendien zeggen verschillende stemmen dat ze van het geld niks ontvingen, net zoals de meeste andere beloften van het bedrijf bij holle woorden bleven. Het probleem gaat terug naar 1959 toen staatsbedrijf Risonpalm de grond kwam...inpalmen met allerlei beloftes van vooruitgang. De meeste mensen hadden geen scholing en konden niet lezen en wisten niet met wat ze akkoord gingen of konden afspraken niet nalezen. Bovendien gebeurde dit alles voor de Nigeriaanse burgeroorlog en zijn de meeste documenten van toen niet terug te vinden. Risonpalm werd SIAT maar voor de bevolking verslechterde de situatie alleen maar. Bovendien blijven er ook juridische kwesties opspelen over de oppervlakte van het verworven gebied. Zo stelt SIAT dat het in Elele 5718 hectare heeft ingenomen terwijl het in realiteit over meer dan 6000 hectare zou gaan.

Tijdens protesten in 2020 en 2021 werd gevraagd om een nieuwe overeenkomst te ondertekenen omdat er geen bestaand akkoord op papier in het bezit is van lokale mensen. Joseph Elenwo: “Ze vroegen mijn vader, die niet kan lezen en schrijven, om een duimafdruk te zetten op een papier. Hij kreeg hier geen kopie van”. Nadat SIAT volgens sommigen lokale leiders poogde om te kopen is er uiteindelijk toch een nieuw akkoord tot stand gekomen. Maar de (slechte) afspraken in het document worden niet nageleefd. De te lage sommen worden niet betaald, en afspraken rond werkgelegenheid en studiebeurzen worden niet nageleefd. Ook de beloofde electrificatie en wegenbouw vinden niet plaats.

In Ubima klinkt hetzelfde liedje: te lagen prijzen voor grond, eenzijdige afspraken en het niet nakomen van betalingen en afspraken. Volgens Okechuwku Amadi uit Ubima duurde het meer dan tien jaar voor SIAT met geld over de brug kwam en dan nog maar voor vijf van de tien jaren. “Bovendien zijn wij nooit akkoord gegaan met het voorgesteld bedrag dat ze jaarlijks wilden betalen.”

Als je alles optelt lijkt dit nogal op grondroof. Styvn Obodoekwe, voorzitter van het Centrum van Milieu, Mensenrechten en Ontwikkeling: “1 euro per hectare is een daad van kwaadwilligheid in een staat waar land duur is. Dit zijn de prijzen uit 1950.” Hij bekritiseert ook de overheid die de Land Act wetgeving misbruikt om grond zogezegd weg te nemen voor het algemeen belang en het dan aan private bedrijven te schenken om er winst mee te maken. In feite dient de wetgeving als vermomming voor politici om voordelen te geven aan bevriende bedrijven, zo stelt mensenrechtenadvocaat Courage Nsirimovu. “In Nigeria kan je op een ochtend opstaan met een overheid die zegt dat je je boeltje kan pakken uit je huis omdat het land aangeslagen wordt.” Het overkwam weduwe Grace Amadi, zij vernam dat haar land was aangeslagen door SIAT op het moment dat ze naar haar grond trok om te boeren. “Samen met andere mensen ging ik protesteren bij het kantoor van het bedrijf in Udima. Ik huilde voor dagen. Maar er gebeurde niks. Voordien had ik van alles om te eten. Nu niks meer.”

Bovendien blijkt SIAT ook een slechte betaler voor zijn personeel. Een anoniem personeelslid vertelt dat hij 2500 NH per dag verdient terwijl hij als gezinshoofd met kinderen 3000 NH per dag kosten heeft.

Sa SIAT nv is een Belgisch Agro Industrieel bedrijf, gevestigd in Sint-Stevens-Woluwe. In Elele en Ubima alleen ‘verzamelden’ ze zo’n 16000 hectare voor palmolieplantages. In geheel Afrika zou zee zo’n 66331 hectare bezitten. In 2021 meldde de groep 172 miljoen euro aan inkomsten. Als je hun website gaat bekijken staat het vol met claims over duurzaamheid, empowerment, transparantie en een betere wereld. In oktober 2022 kreeg stichter Pierre Vandebeeck nog een nationaal eerbetoon in Nigeria, notoir een van de meest corrupte landen ter wereld volgens Transparency International. Je zou bijna gaan denken dat het eerder een NGO of humanitaire organisatie betreft als je hun zelfrepresentatie bekijkt. Maar die staat in schril contrast met het onderzoek van de journalisten in het veld. Op vragen van de journalisten aan het bedrijf werd niet geantwoord. Transparantie?  In 2022 protesteerden activisten uit Ivoorkust, Nigeria en Ghana voor het bedrijf. Uiteindelijk ging de CEO lokale bezoeken gaan afleggen in de verschillende landen. Dat bleef behalve een plakkaat van de president voor de rest zonder gevolgen.

Sammy Roelant