Frankrijk: kankers en pesticiden gaan hand in hand.

Prosulfocarb is de werkzame stof in een aantal herbiciden. Het werd recent ontwikkeld en het gebruik heeft zich in korte tijd snel verspreid in de landbouw. Een groot probleem bij het gebruik van de stof is de zogenaamde ‘drift’: residuen van de stof die op aanpalende stukken, bijvoorbeeld van biolandbouwers, terecht komen en daarbij de gewassen onverkoopbaar maken. Doordat de drift moeilijk te traceren is of aan te tonen valt is het vaak zeer moeilijk voor de getroffen landbouwers om door de verzekering vergoed te worden voor de geleden schade.

Dat de producenten hiervan op de hoogte zijn wordt duidelijk uit het feit dat in ons land Edward Van Der Linden als vertegenwoordiger van prosulfocarb producent Syngenta zelf mee aan de alarmbel trok, mogelijks om te anticiperen op schadeclaims of mogelijke verregaande wettelijke beperkingen.  Hij raadt bijvoorbeeld aan om “zeer voorzichtig” te zijn in het gebruik en om het zeker niet gebruiken bij granen, vooral wintergranen. Syngenta zegt dat vooral de landbouwers zelf verantwoordelijk zijn voor een correct gebruik van de middelen.

In ons land zijn er intussen enkele beperkingen om de residuproblematiek aan te pakken. Voor alle toepassingen behalve wintergranen mag het product niet meer gebruikt worden tussen 1 september en 1 maart. Het mag niet gebruikt worden bij wintergranen als er op aangrenzende percelen nog te oogsten groenten, fruit of kruiden aanwezig is. En in West-Vlaanderen mag het helemaal niet gebruikt worden in die periode behalve in de polders.

In het Europees parlement stelde parlementslid Claude Grufat van Les Verts in 2021 een vraag aan de commissie over de volatiliteit van prosulfocarb. Hij stelde dat zelfs bij voorgeschreven gebruik cross contaminatie van nabijgelegen gewassen zeer frequent voorkwam. Hij stelde ook dat het quasi onmogelijk is onder meer de gezondheidsrisico’s te monitoren die gepaard gaan met het gebruik van de herbicide. Hij vroeg naar maatregelen vanwege de commissie. Die antwoordde bij monde van Kyriakides toen dat onderzoek naar het gebruik lopende is en dat er geen nood bestond aan regulering op dat moment: de verantwoordelijkheid lag bij de deelstaten waarvan er 25 het gebruik toelaten.

Dat brengt ons terug bij burgemeester Marc Maigné van Nieul-sur-Mer. De man, die ook dokter is en afgevaardigde voor de regio La Rochelle voor volksgezondheid, riep op 22 juli jongstleden de regering op haar verantwoordelijkheid te nemen in verband met prosulfocarb. Aanleiding was een onafhankelijke studie van “Atmo Nouvelle-Aquitaine”, het regionaal observatorium voor luchtkwaliteit. Er bleek een recordgehalte aan concentraties van de herbicide in de lucht te zitten. Tegelijk werd er een cluster van kinderkankers vastgesteld in de tarwevlakten van Aunis. Lokale verkozenen vragen een onmiddellijk moratorium op het product aan het Ministère de la Santé  omwille van een noodsituatie op het vlak van volksgezondheid.

Het ministerie wil hier echter niet op ingaan. Er werd daarentegen een dringend advies gevraagd, voor 30 september aan het Nationaal Agentschap Voedsel, Omgeving en Arbeid over het product. De regering zal een beslissing nemen wanneer dit advies binnen is.

Intussen vraagt burgemeester Maigné zich af waaraan de grote verschillen in concentratie met andere regio’s te wijten kunnen zijn. “Eerst dachten we dat de waarnemingen fout waren, zo geschrokken waren we. Het kan onmogelijk enkel te maken hebben met verschillen in temperatuur of klimaat waardoor de cijfers zoveel hoger liggen dan in Midden-Frankrijk. Het moet te maken hebben met landbouwpraktijken en met de pulverisatie.” Ingenieur Florie Francony van Atmo spreekt over waarden die 268 nanogram bereiken. Dat is zeven keer de hoeveelheid die in de regio van de Cognac werd vastgesteld, zo’n 100 kilometer verderop. Het zijn de hoogste waarden die in Frankrijk werden gemeten.

De vraag is nu of er een wetenschappelijke link kan gelegd worden tussen de toegenomen incidentie in kinderkankers en de hoge concentraties prosulfocarb. Volgens de burgemeester is het nog niet met zekerheid vastgesteld dat er een link is. Maar hij verschilt van mening met de regering over wat dat betekent voor de respons die moet worden gekozen: “Wat wel vaststaat is dat bij verwante, zeer gelijkende producten van dezelfde familie, het gevaar voor de gezondheid wel reeds aangetoond is. Sommige ziekte die daardoor worden veroorzaakt zijn wel erkend door de ‘Mutualiteit van de Boeren’ als beroepsziekte. Als een product voor leukemieën zorgt, kankers, neurodegeneratieve ziekten of parkinson bij boeren, dan is het teken dat er een gevaar is voor de publieke gezondheid. Wij beschouwen dit als een noodsituatie  en we vinden dat het hier het voorzorgsprincipe moet gehanteerd worden.” Voor dit product zijn er geen populatieonderzoeken gebeurd, maar wel labo-onderzoeken. Die toonden aan dat er mutaties optraden bij chromosomen, vaak een voorafspiegeling van de ontwikkeling van ziektes.

Dit alles kadert natuurlijk binnen de totale problematiek van de niet natuurlijke chemische stoffen die in het milieu terechtkomen. In een meta-analyse van 4000 wetenschappelijke artikels door 40 experts blijkt dat pesticiden en herbiciden de volledige omgeving besmetten. Niet enkel in landbouwgebied, zelfs tot op de bodem van oceanen vinden we ze terug. Maar ook in ons bord komen we ze tegen. Volgens Stephane Pesce, onderzoeker bij Inrae, dat dat onderzoek coördineerde, zijn fytofarmaceutische producten een van de belangrijkste redenen voor de achteruitgang van heel wat soorten. Onder meer de bestuiving komt er door in het gedrang, wat een groot probleem is voor de biodiversiteit. Ondanks de vele onderzoeken is veel nog niet geweten over de impact van deze producten. Het beroep van Burgemeester Maigné op het voorzorgsprincipe tot er meer duidelijkheid is, lijkt dus niet uit de lucht gegrepen.

Uiteraard is het ook voor ons land belangrijk deze gebeurtenissen goed in het oog te houden en kan het voor de politiek belangrijk zijn uit voorzorg een moratorium in te voeren op de verkoop en het verbruik van dit product. Wie wil er tenslotte een grote kans hebben een reeks kinderkankers op zijn geweten te hebben? En de vraag blijft: is dat wel voldoende? Misschien moet er eindelijk eens een groot politiek debat gevoerd worden in ons land over pesticiden, herbiciden en andere kunstmatige chemische stoffen die we lossen in de natuur. Dit is tenslotte een van de 9 planetaire grenzen die werd aangeduid. De drempel van deze grens werd volgens een onderzoek van 14 wetenschappers op 18 januari 2022 gepubliceerd in ‘Environmental, Science & Technology.’ trouwens intussen ruimschoots overschreden. Er zijn zo’n 350 000 artificiële chemicaliën in onze wereld op dit moment.

Sammy Roelant